Duchowość

Duchowość czyli „życie duchowe” określane jest jako działanie mocy Ducha Świętego w wierzącym, w wyniku czego człowiek znajdujący się we wspólnocie z Jezusem Chrystusem jednoczy się z Trójjedynym Bogiem1. Na ukształtowanie się duchowości prawosławnej wielki wpływ miało życie mnisze, zarówno pustelnicze (anachoreci), jak
i wspólnotowe (cenobityzm). U podstaw wyrzeczenia się dóbr doczesnego świata legła idea „Królestwa Bożego, które nie jest z tego świata”. Życie monastyczne w istocie jest odzwierciedleniem życia człowieka grzesznego, który poprzez odwrócenie się od grzechu, skruchę, pokutę i nieustanną modlitwę ponownie przychodzi do Ojca. Ascetyzm, rozumiany jako udział w cierpieniu Chrystusa i męczenników, stanowi przygotowanie do życia we wspólnocie z Bogiem2. Jest to radykalny sprzeciw wobec zła, kompromisu i konformizmu.
Podwigi czyli zmagania duchowe i wszelkiego rodzaju praktyki ascetyczne, charakterystyczne dla prawosławnej duchowości, połączone z modlitwą i studiowaniem Słowa Bożego, mają za zadanie świadome zjednoczenie człowieka z Bogiem. Wybór życia
w jedności z Chrystusem jest przypieczętowany złożeniem przez mnicha ślubów: czystości, ubóstwa i posłuszeństwa oraz postępowaniem według reguły obowiązującej w danym monasterze. Monastyczne wyrzeczenie się doczesnego świata jest złożeniem ofiary z siebie, rezygnacją z własnego egoizmu, by w ten sposób za sprawą Ducha Świętego oczekiwać na zbawienie, które stało się udziałem człowieka przez Zmartwychwstanie Chrystusa3.
Oczekiwanie to niesie ze sobą ważne zadanie: należy nauczyć się panować nad namiętnościami przez walkę ze złymi myślami (gr. logismoi): obżarstwem, nieczystością, chciwością, smutkiem, gniewem, gnuśnością, próżnością i pychą, by osiągnąć stan beznamiętności (gr. apatheia). Dopiero po osiągnięciu tej umiejętności można dążyć do prawdziwego poznania Boga (gr. gnosis) na drodze miłości (gr. agape)4.