Pontyfikat

Pontyfikat św. Piusa X stanowi wyraźne świadectwo doktrynalnej ciągłości w Kościele rzymskokatolickim w początkach XX wieku. Odparcie modernizmu i liberalizmu oraz stanowcze potępienie zasad laickich jest kontynuacją decyzji podjętych przez Grzegorza XVI, Piusa IX i Leona XIII. Siły przeciwne Kościołowi stawały się coraz bardziej nieprzejednane, a nowe idee nie pozostawiały żadnej dziedziny życia religijnego i społecznego nietkniętą. Miejsce Kościoła w życiu narodów miało zająć liberalne państwo. Św. Pius X nie szukał jednak dialogu ze światem (który uważał za niemożliwy, z racji na zasadniczą sprzeczność pomiędzy religią, a porządkiem laickim), ale pokładał nadzieję w Tradycji, która już wielokrotnie była punktem oparcia dla papiestwa w obronie Kościoła przed przeciwnikami (zwłaszcza reformacją i rewolucją). Zasady przytoczone i sformułowane przez papieża w tej walce będą odtąd trwałym argumentem w dyskusjach kolejnych pokoleń przeciwników reform ze zwolennikami nowych idei. Kolejne trzy pontyfikaty (aż do Piusa XII włącznie) będą zaś obfitować w nowe akty tego dramatu, jakim było starcie się idei rewolucyjnych i laickich z tradycyjnymi regułami, normującymi życie religijne. Zmiana doktrynalna uchodziła bowiem w oczach św. Piusa X za odejście od niezmiennego depozytu religii katolickiej i stanowisko to jest kontynuacją postępowania poprzednich papieży kierujących Kościołem we wcześniejszych okresach jego historii.
W dokumentach wydanych za panowania św. Piusa X znajdujemy najbardziej dobitne ujęcie tradycyjnej doktryny katolickiej. Papież zmarł 20 sierpnia 1914 r. i został pochowany w Bazylice św. Piotra w Rzymie. Został beatyfikowany w r. 1951 i kanonizowany w r. 1954 przez Piusa XII, stając się tym samym patronem wszystkich tych katolików, którzy nie chcą przybliżyć Kościoła do zasad tego świata ze szkodą dla Wiary, ale raczej zmierzają do tego, aby świat doczesny coraz bardziej zbliżał się do zasad Kościoła rzymskiego, w którym – jak głosił św. Pius X – prawda „znajduje się w całej swej niepokalanej czystości”.
Rozdział V
Mariawityzm w Polsce jako wyraz zmian doktrynalnych.
Badając problem ciągłości i zmiany w Kościele poświęcamy sporo miejsca również źródłowym studiom nad problemem reform doktrynalnych. Ponieważ papieże bronili wówczas (na przełomie wieku XIX i XX) tradycyjnych zasad ciągłości, to nie możemy odnaleźć istotnych zmian w Kościele Rzymskim. Zmiany takie jednak dokonywały się we wspólnotach, które od tego Kościoła się odłączały. Interesujący dla historyka idei jest pod tym względem polski ruch religijny zwany mariawityzmem. Odłączenie się wspólnoty mariawickiej od Kościoła Rzymskiego otwiera bowiem w dziejach tego ruchu okres reform i kształtowania się własnej tożsamości religijnej. W badaniach nad problematyką doktrynalnej trwałości i zmiany teologia mariawicka pozostaje ważnym obszarem, a niepublikowane w dużej części źródła przynoszą ważne wnioski i stają się okazją do sformułowania wielu porównań. W rozważaniach nad tą mało przebadaną problematyką wykorzystamy ponadto korespondencję i rozmowy z przedstawicielami dwóch istniejących do dziś wyznań mariawickich.